Wydziedziczenie

Co to jest wydziedziczenie?

Wydziedziczenie to pozbawienie zstępnych, małżonka i rodziców prawa do zachowku po spadkodawcy. Wydziedziczenia należy dokonać poprzez oświadczenie zawarte w testamencie.

Kiedy spadkodawca może wydziedziczyć uprawnionego?

Aby spadkodawca miał prawo wydziedziczyć uprawnionego, musi zaistnieć przynajmniej jedna z trzech wymienionych poniżej przesłanek.

Wydziedziczenie zgodnie z art. 1008 Kodeksu Cywilnego jest możliwe, gdy uprawniony do zachowku:

• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Jak widać powyżej, wydziedziczenie jest możliwe tylko w wyjątkowych sytuacjach, spadkobierca nie ma prawa wydziedziczyć dziecka, które było dla niego dobre i nigdy nie wyrządziło mu lub członkowi jego rodziny krzywdę.

Co to jest i komu przysługuje zachowek?

Kodeks cywilny w krąg osób, którym należy się zachowek, zalicza: zstępnych (dzieci, wnuki itd.), małżonka i rodziców spadkodawcy. Przysposobiony będzie miał prawo do zachowku, podobnie jak osoba, która go przysposobiła, będzie miała prawo do zachowku po nim.

Warto w tym momencie nadmienić, że rodzice uzyskają prawo do zachowku, gdy wejdą oni do kręgu dziedziczenia. W przypadku gdy żyją osoby uprawnione do dziedziczenia z I kręgu spadkobierców, czyli żona i zstępni (dzieci), to rodzice nie będą mieć prawa do zachowku. Więcej o dziedziczeniu ustawowym możesz dowiedzieć się z naszego artykułu: Dziedziczenie Ustawowe.

Zgodnie z art. 991 Kodeksu Cywilnego zachowek wynosi:

1/2 wartości udziału spadkowego, jaki przypadałby spadkobiercy w przypadku dziedziczenia ustawowego.

2/3 wartości udziału spadkowego, jaki przypadałby spadkobiercy w przypadku dziedziczenia ustawowego, gdy jest trwale niezdolny do pracy lub jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni.

Wydziedziczenie a zachowek, czyli skutki Wydziedziczenia

Osoba, która została wydziedziczona, traktowana jest, jakby nie dożyła otwarcia spadku, a więc ona traci prawo do zachowku, ale zstępni wydziedziczonego mogą to prawo uzyskać, gdyż wydziedziczenie nie rozciąga się na zstępnych wydziedziczonego.

Przykład:

Adam P. pozostawił 100 000,00 zł majątku, jego jedynymi spadkobiercami byli synowie, Adam skutecznie wydziedziczył w testamencie jednego syna, gdyby nie decyzja ojca, syn otrzymałby 25 000,00 zł tytułem zachowku.

Komu nie przysługuje prawo do zachowku?

Prawa do zachowku nie mają:

• Osoby wydziedziczone — art. 1008 Kodeksu Cywilnego.
• Osoby uznane za niegodne dziedziczenia — art.928 § 2 Kodeksu Cywilnego.
• Osoby, które zrzekły się dziedziczenia — art. 1049 § 2 Kodeksu Cywilnego.
• Osoby, które odrzuciły spadek przypadający im z ustawy — art. 1020 Kodeksu Cywilnego.
• Osoby wyłączone od dziedziczenia w trybie art. 940 Kodeksu Cywilnego.

Jak wydziedziczyć uprawnionego do zachowku?

W przypadku zaistnienia przesłanek uprawniających wydziedziczenie należy sporządzić testament, w którym spadkobierca wydziedziczy uprawnionego. Najlepiej będzie sporządzić testament notarialny, gdyż w takim przypadku, to notariusz zadba o poprawność testamentu.

Pamiętaj, że podstawy do wydziedziczenia muszą być obiektywne, a więc muszą realnie zaistnieć, dodatkowo w testamencie należy ująć powody wydziedziczenia ze wskazaniem, w jaki sposób wydziedziczony naruszył przesłankę, która uzasadnia jego wydziedziczenie.

Przykład:

Piotr N. postanowił wydziedziczyć syna Adama N., gdyż według niego postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, ponieważ jest w jego mniemaniu narkomanem i przestępcą, tak też twierdzi rodzeństwo i sąsiedzi. Prawda jest taka, że ojciec znajdujący się w podeszłym wieku dał się przekonać innym zainteresowanym majątkiem osobom, natomiast Adam jest osobą, która żyje w zgodzie z prawem.

W takim przypadku wydziedziczenie będzie nieskuteczne, ponieważ obiektywnie Adam N. nie postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

Przesłanki wydziedziczenia

Spadkobierca Wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego:

Pierwsza ze wskazanych przesłanek powstaje, gdy wydziedziczony wbrew woli spadkobiercy postępuje w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Zachowanie to musi trwać przez pewien dłuższy okres (czyli musi być uporczywe), ponadto zachowanie to musi być sprzeczne z wolą spadkodawcy.

Przykład:

Kamil W. postanowił wydziedziczyć syna ze względu na kłótnie, jaka między nimi wystąpiła rok przed śmiercią, w testamencie napisał, że wydziedzicza syna, ponieważ syn jest złodziejem i kradnie paliwo z samochodów, co było niezgodne z jego wolą, jak okazało się po śmierci ojca, to on wprowadził syna w półświatek przestępczy i sam kupował od niego paliwo i to w okresie po wydziedziczeniu go. Takie wydziedziczenie będzie nieważne, ponieważ wynika z zachowania ojca, że godził się on na zachowanie syna.

Dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci:

Okoliczność ta nastąpi, gdy uprawniony dopuści się umyślnego przestępstwa, czyli takiego, które chciał popełnić i na nie się godził, dodatkowo musi być to przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności bądź dopuści się on rażącej obrazy czci.

Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, które są lub mogą być umyślne to zgodnie z rozdziałem XIX Kodeksu Karnego:

• Art. 148 (Zabójstwo)
• Art. 149 (Dzieciobójstwo)
• Art. 150 (Zabójstwo eutanatyczne)
• Art. 151 (Namowa i pomoc do samobójstwa)
• Art. 152 (Przerwanie ciąży za zgodą)
• Art. 153 (Przerwanie ciąży bez zgody)
• Art. 154 (Śmierć kobiety ciężarnej)
• Art. 156 (Ciężki uszczerbek na zdrowiu)
• Art. 157 (Inny uszczerbek na zdrowiu)
• Art. 157a (Uszczerbek prenatalny)
• Art. 158 (Bójka i pobicie)
• Art. 159 (Bójka i pobicie z użyciem niebezpiecznych przedmiotów)
• Art. 160 (Narażenie na niebezpieczeństwo)
• Art. 161 (Narażenie na zarażenie)
• Art. 162 (Nieudzielenie pomocy)

Przestępstwa przeciwko wolności zostały zawarte w rozdziale XXIII Kodeksu Karnego:

• Art. 189 (Pozbawienie wolności)
• Art. 189a (Handel ludźmi)
• Art. 190 (Groźba karalna)
• Art. 190a (Uporczywe nękanie)
• Art. 191 (Zmuszenie)
• Art. 191a (Utrwalanie wizerunku nagiej osoby bez jej zgody)
• Art. 192 (Zabieg leczniczy bez zgody)
• Art. 193 (Mir domowy)

Rażąca obraza czci nie wymaga stwierdzenia naruszenia przestępstwa, wystarczy, że uprawniony do zachowku publicznie obraża, oczernia czy ubliża przyszłemu spadkodawcy.

Uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych:

Na podstawie tej przesłanki może zostać wydziedziczona osoba, która nie pomagała np. choremu spadkodawcy, unikała bezpowodu kontaktu z nim czy zadecydowała o zerwaniu relacji, co doprowadziło do ustania więzi uczuciowej miemiędzydzy spadkobiercą a uprawnionym do zachowku.

Przykład:

Adam P. w wieku 70 lat zachorował na nowotwór, jego córka mu w tym czasie pomagała, zaniedbując własną rodzinę, zarówno ona, jak i ojciec prosili o pomoc drugie dziecko Adama P., ale syn odmówił, tłumacząc, że ma ważniejsze sprawy jak grę w golfa czy wyjazd na wakacje, gdy ojciec stał się ciężarem, przestał utrzymywać z nim kontakt. Adam P. postanowił zapisać wszystko córce i wydziedziczyć syna.

Takie wydziedziczenie będzie skuteczne, gdyż syn uporczywie nie dopełniał obowiązków względem spadkodawcy, nie pomagał mu w chorobie i zerwał z nim kontakt.

Podważenie wydziedziczenia

Wydziedziczenie można podważyć, szczególnie gdy:

• Nie wystąpiła żadna przesłanka z przewidzianych w art. 1008 Kodeksu Cywilnego.
• Spadkodawca nie miał zdolności testowania.
• Oświadczenie było dotknięte wadą.
• Testament z innych przyczyn jest nieważny np. formalnych.

Przebaczenie

Spadkodawca nie może wydziedziczyć osoby, której przebaczył.

Przykład:

Adam P. wydziedziczył syna, ponieważ był on karanym narkomanem, dwa lata przed śmiercią Adam P. zachorował, syn którego wydziedziczył, opiekował się nim, a ojciec zapomniał o jego wcześniejszych wybrykach i przebaczył synowi, ojciec zapomniał również odwołać oświadczenia o wydziedziczeniu.

Po śmierci syn wystąpił o zachowek, na co nie godziło się 2 z 3 spadkodawców, wskazując, że mają testament, w którym syn został wydziedziczony. Świadkowie w tym drugi syn zmarłego zeznali, że ojciec przebaczył synowi. W takim przypadku pomimo zapisu w testamencie syn będzie miał prawo do zachowku.

Przebaczenie w przeciwieństwie do wydziedziczenia nie musi mieć formy testamentowej.

Czy wydziedziczenie obejmuje zstępnych?

Mając na uwadze, że wydziedziczonego traktuje się, tak jakby nie dożył otwarcia spadku, to wydziczenie nie obejmuje zstępnych wydziedziczonego.

Wydziedziczenie dziecka

Wydziedziczenie dziecka, czyli zstępnego odbywa się na takiej samej zasadzie jak każdego innego uprawnionego, a więc testament musi zawierać oświadczenie o wydziedziczeniu wraz z podaniem odpowiedniej przesłanki z art. 1008 Kodeksu Cywilnego.

Pytania i Odpowiedzi Q&A:

Spodobał Ci się nasz artykuł? Zobacz inne:

Zachowek

Potrzebujesz pomocy? Chcesz wiedzieć więcej? Skorzystaj z formularza poniżej i zadaj nam pytanie!

Artykuł powstał przy pomocy strony Adwokat Kielce.