Umowa dożywocia a zachowek – wpływ umowy o dożywocie
Umowa dożywocia nie jest uwzględniana przy obliczaniu zachowku, ponieważ jest umową wzajemną i odpłatną, to nie może być uwzględniona na podstawie art. 993 kodeksu cywilnego i doliczona do spadku.
Przykład umowa dożywocia a zachowek:
Ojciec Piotra i Moniki zawarł umowę o dożywocie, w której przeniósł własność mieszkania na syna, w zamian syn miał opiekować się ojcem. Piotr mieszkał z ojcem, opiekował się nim i zapewniał mu środki utrzymania. Po śmieci ojca Monika zażądała zachowku, wskazując, że co prawda ojciec nie miał w dniu śmierci majątku, ale 5 lat temu zawarł umowę dożywocia z bratem.
W takim przypadku Monika w teorii ma prawo do zachowku, ale mając na uwadze, że ojciec nie pozostawił majątku, a mieszkanie zostało przeniesione na własność Piotra umową dożywocia, to nie uzyska ona zachowku, ponieważ przeniesiona w umowie dożywocia nieruchomość nie zostanie uwzględniona przy wyliczaniu zachowku.
Inaczej wyglądałby sprawa, gdyby umowa została zawarta dla pozoru, a Piotr nie wykonywał umowy dożywocia i nie pomagał ojcu, gdyż taka umowa mogłaby zostać potraktowana przez sąd jako umowa darowizny i zaliczona na poczet udziału spadkowego, który stanowi podstawę do wyliczenia majątku.
Podważenie umowy dożywocia
Podważenie umowy dożywocia przez spadkobierców jest możliwe, gdyż nie zawsze, gdy strony zawarły umowę dożywocia, będzie ona skuteczna, umowa dożywocia mogła zostać zawarta dla pozoru, może być sprzeczna z ustawą, mieć na celu obejście ustawy, być sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, czy zostać zawarta w nieodpowiedniej formie.
Przykład umowy zawartej dla pozoru:
Strony zawarły umowę, ale w ogóle jej nie wykonywały. Ojciec zawarł umowę dożywocia z synem, ale mieli na celu pozbawienie zachowku drugiego syna, a nie rzeczywistą pomoc na rzecz ojca. Syn nie robił nic na rzecz ojca, w szczególności nie zajmował się nim, ani w żaden sposób mu nie pomagał.
Gdy zgodnie z art.58 kodeksu cywilnego czynność prawna (umowa darowizny) jest sprzeczna z ustawą albo ma na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.
Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.
Przykład umowa dożywocia a zachowek:
Agnieszka K. pokłóciła się ze swoim synem, który nie przyjeżdżał do niej tak często, jak ona tego chciała, zagroziła mu, że jeżeli nie będzie przyjeżdżał do niej częściej niż raz w tygodniu, to pozbawi go zachowku. Agnieszka K. zawarła dla pozoru umowę dożywocia z córką, która w żaden sposób nie wykonywała umowy dożywocia, gdyż mieszkała ona za granicą, nie opiekowała się matką, nie przesyłała jej pieniędzy.
Sąd uznał, że umowa dożywocia została zawarta dla pozoru i wartość mieszkania została zaliczona przy ustalaniu zachowku.
Cel umowy dożywocia
Umowa dożywocia zobowiązuje do przeniesienia własności nieruchomości, w zamian za zobowiązanie się nabywcy do zapewnienia zbywcy lub osobom mu bliskim dożywotniego utrzymania.
Umowa dożywocia a zachowek — orzecznictwo Sądu Najwyższego
W sprawie o zapłatę zachowku sąd powinien ustalić, czy celem lub skutkiem zawartej przez spadkodawcę umowy dożywocia jest pozbawienie uprawnionych do zachowku środków koniecznych do życia. Wykładnia i stosowanie przepisów o zachowku oraz przepisów art. 58 § 1 i 2 KC powinny w każdym przypadku uwzględniać treść art. 30 Konstytucji RP, który gwarantuje każdemu poszanowanie pewnej minimalnej sfery autonomii, obejmującej także podstawy egzystencji
Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych z dnia 1 czerwca 2022 r. I NSNc 551/21
Co to jest zachowek?
Zachowek to ustawowe zabezpieczenie osób należących do grona najbliższej rodziny spadkodawcy, w przypadku pominięcia ich w testamencie lub zapisaniu im w testamencie udziału niższego od hipotetycznego zachowku, jaki by im przysługiwał w przypadku dziedziczenia ustawowego.
Komu nie należy się zachowek?
Osoba wydziedziczona na podstawie art. 1008 Kodeksu Cywilnego, nie będzie miała prawa do zachowku. Zgodnie z tym artykułem spadkodawca może pozbawić zachowku osobę, która:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuściła się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
- Osoby, które odrzuciły spadek, zrzekły się dziedziczenia lub zostały uznane za niegodnych dziedziczenia, również nie mają prawa do zachowku.
Ponadto małżonek, przeciwko któremu spadkodawca za życia wystąpił z uzasadnionym żądaniem rozwodu lub separacji, nie będzie miał prawa do zachowku.
Zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.
Czy umowa dożywocia to dobry sposób na uniknięcie zachowku
Umowa dożywocia to dobry sposób, aby uniknąć zapłaty zachowku, jednakże nie może, to być czynność pozorna, dlatego powinniśmy z niej skorzystać, w przypadku, gdy faktycznie chcemy ją zawrzeć, a nie po to, aby pozbawić uprawnionych zachowku.
Dożywocie jest umową prawa cywilnego o charakterze kauzalnym, konsensualnym, dwustronnie zobowiązującym, odpłatnym i wzajemnym i tylko wtedy, gdy czynność prawna zawarta pod nazwą umowy dożywocia wykazuje te cechy, jest skuteczna. Umowa dożywocia a zachowek to jak widać temat skomplikowany, który został ostatecznie rozstrzygnięty przez orzecznictwo Sądu Najwyższego, które uznało, że umowa dożywocia nie jest doliczana do zachowku.
Więcej na temat zachowku możesz dowiedzieć się z naszego artykułu: Zachowek.
Pytania i odpowiedzi Q&A:
Czy rodzina może podważyć umowę dożywocia?
Tak, rodzina może podważyć umowę dożywocia, ale podważenie musi być uzasadnione np. gdy umowa została sporządzona dla pozoru lub ma na celu obejście ustawy, jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, czy została zawarta w nieodpowiedniej formie.
Czy umowa dożywocia chroni przed zachowkiem?
Tak, skuteczna umowa dożywocia nie jest wliczana do składu spadku, na podstawie którego wyliczany jest należny zachowek.
Potrzebujesz pomocy? Chcesz wiedzieć więcej? Skorzystaj z formularza poniżej i zadaj nam pytanie!
Spodobał Ci się nasz artykuł umowa dożywocia a zachowek? Zobacz inne nasze artykuły:
Artykuł umowa dożywocia a zachowek powstał przy współpracy z Porada Prawna Online.